Zadel ondernemers niet op met coronaschuld

Naast de Tilburgse wethouder Esmah Lahlah, die een maand lang in de bijstand ging om te ervaren wat dat betekent, waren er het afgelopen jaar nog een half miljoen Nederlanders die voor het eerst van hun leven kennismaakten met deze bodem van ons sociale stelsel. Dat zijn de middenstanders, freelancers en andere kleine ondernemers die een beroep deden op de TOZO, de tijdelijke steun voor ondernemers die hun inkomen door de coronacrisis zagen kelderen. De TOZO vult het inkomen van deze ondernemers aan tot bijstandsniveau, €1075 per maand voor een alleenstaande, inclusief vakantiegeld.

Net als de Tilburgse wethouder hebben de meeste van deze ondernemers ervaren dat zo’n bedrag te weinig is om van te leven. Als je niet in een sociale huurwoning woont, ben je minstens de helft al kwijt aan woonlasten. Tel daar energiekosten, verzekeringspremies en andere vaste lasten bij op en je houdt geen geld meer over om boodschappen te doen. Dus terwijl thuiszittende werknemers doorbetaald werden en thuiswerkende ambtenaren een toiletpapiervergoeding kregen, moesten honderdduizenden ondernemers hun spaargeld opeten.

Maar het wordt nog erger, ben ik bang. Waar de ondernemers tot nu toe nauwelijks mee te maken kregen, maar in de nabije toekomst wel, is de sadistische logica van de knijptang die Participatiewet heet. Je krijgt een uitkering, maar alles wat je zelf verdient wordt daarop in mindering gebracht. Je krijgt dus te weinig om van te leven, en tegelijk heb je geen mogelijkheid om dat aan te vullen.

Ik vermoed dat de meeste ondernemers in de TOZO nog best een beetje hebben verdiend, in de verwachting dat later te verrekenen. Zo zou de belastingdienst het doen. Aan het eind van het jaar berekenen we de winst, daar gaan nog wat vrijstellingen en aftrekposten af, en als er dan nog iets over is, betalen we daarvan de teveel ontvangen steun terug.

Maar zo rekent de sociale dienst niet. Om te beginnen kijkt de sociale dienst naar inkomsten, en niet naar winst. Verder kan de verrekening nooit in jouw voordeel uitpakken: je krijgt nooit meer dan je had aangevraagd. En het belangrijkste: de sociale dienst ziet allerlei dingen als inkomsten die jij, als ondernemer, heel anders ziet. Geld gekregen voor je verjaardag? Een nest kittens verkocht op Marktplaats? Je huis via Airbnb verhuurd toen je een lang weekend weg ging? Een bedrag van je ouders gekregen om je uit de brand te helpen, met de zachte afspraak het later een keer terug te betalen, als het weer beter gaat? Allemaal inkomsten.

Ik ben bang dat heel veel ondernemers na afloop van de crisis en de steunmaatregelen alsnog in de problemen gaan komen, doordat zij duizenden euro’s aan TOZO terug moeten betalen. De meeste van deze ondernemers zullen ook gebruik hebben gemaakt van de mogelijkheid tot uitstel van betaling van een aantal belastingen, dus die afrekening komt ook nog.

Het zou goed zijn als Den Haag de afrekening van de TOZO weg zou halen bij de gemeenten, en op zou dragen aan de belastingdienst. Met de duidelijke instructie om tot een schappelijke en integrale betalingsregeling te komen, zodat ondernemers niet alsnog kopje onder gaan. Dat is niet alleen fair, het is ook nodig voor het herstel na deze crisis.

En we moeten het ook weer eens gaan hebben over een onvoorwaardelijk basisinkomen, maar dit terzijde.